Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας – “Ξενώνας Ραψάνης” του Α.Π.Θ. σε συνεργασία με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ραψάνης, διοργάνωσε διήμερο εκδηλώσεων με θέμα: “Ο Λόγος των Γυναικών”. Ο Ξενώνας Φιλοξενίας Γυναικών Δήμου Λαρισαίων συμμετείχε την πρώτη μέρα των εκδηλώσεων, Σάββατο 31 Ιουλίου 2021, με τη θεματική “Γυναίκα: Μια ιστορία, χίλια πρόσωπα…”. Η ψυχολόγος Ματζίρη Γεωργία ανέπτυξε μέσα από την εμπειρία του ξενώνα ζητήματα έμφυλων διακρίσεων και κατέδειξε πώς τα βιώματα και οι διαδρομές διαφορετικών γυναικών συναντιούνται σε μια ιστορία.
Ακολουθεί η παρουσίαση του Ξενώνα
Γυναίκα: Μια ιστορία, χίλια πρόσωπα …
Πώς τα βιώματα και οι διαδρομές διαφορετικών γυναικών συναντιούνται σε μια ιστορία…
“Καλησπέρα σας,
θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ για την πρόσκληση να συμμετέχουμε ως ξενώνας με τη δική μας φωνή στο “Λόγο των Γυναικών”.
Θα ξεκινήσω με δυο λόγια για το φορέα που εκπροσωπώ.
Ο ξενώνας φιλοξενίας γυναικών λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2013, ανήκει στο Επιχειρησιακό Περιφερειακό Πρόγραμμα ΕΣΠΑ “Θεσσαλία 2014-2020 και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο με φορέα υλοποίησης το Δήμο Λαρισαίων. Ανήκει στις δομές του δικτύου της ΓΓΔΟΠΙΦ για την αντιμετώπιση και καταπολέμηση της έμφυλης βίας, μαζί με άλλους 19 ξενώνες φιλοξενίας και 41 Συμβουλευτικά Κέντρα σε όλη τη χώρα. Ο Ξενώνας μας φιλοξενεί γυναίκες θύματα βίας ή και πολλαπλών διακρίσεων (άστεγες, πρόσφυγες, άνεργες, μονογονείς) μαζί με τα παιδιά τους (κορίτσια εως 18 και αγόρια έως 12 ετών ). Λειτουργεί όλο το 24ωρο και παρέχει ασφαλή διαμονή και σίτιση, συμβουλευτική κοινωνικής και ψυχολογικής στήριξης, εργασιακή συμβουλευτική, υπηρεσίες παιδοψυχολόγου. Η διαμονή είναι βραχείας διάρκειας και έχει μεταβατικό χαρακτήρα. Μέσω της συμβουλευτικής επιτυγχάνεται η πολυεπίπεδη στήριξη της γυναίκας και των παιδιών της, ενώ απώτερος στόχος είναι η ενεργοποίηση και η ενδυνάμωση των γυναικών ώστε να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και να προχωρήσουν αυτόνομα στην κοινότητα.
Μέσω των δικτυώσεων, ο ξενώνας επιδιώκει και διατηρεί συνεργασία με φορείς και υπηρεσίες που συνδράμουν στην ολιστική εξυπηρέτηση των αναγκών της κάθε φιλοξενούμενης, ενεργοποιώντας έτσι ένα ευρύ υποστηρικτικό δίκτυο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Αναπόσπαστο μέρος της εργασίας μας είναι και οι δράσεις ευαισθητοποίησης κοινού αλλά και επιμόρφωσης/ εκπαίδευσης προσωπικού (όπως π.χ. με το αστυνομικό προσωπικό της Περιφέρειας Θεσσαλίας).
Στη συντριπτική πλειοψηφία, οι γυναίκες που έχουν φιλοξενηθεί έως σήμερα στον ξενώνα υπήρξαν θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Γυναίκες που ως σύζυγοι, μάνες, κόρες, ή αδερφές είχαν δεχθεί κακοποίηση στην οικογενειακή εστία (από συζύγους, συντρόφους, πατεράδες, γιους, αδερφούς.) Γυναίκες όλων των ηλικιών, από 18 έως 82 -θυμάμαι τη γηραιότερη που την κακοποιούσε ο γιος της..Γυναίκες πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων, από χωριά ή μεγαλουπόλεις, με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, από διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά στρώματα και μορφωτικά επίπεδα… Ξέρετε οι έμφυλες διακρίσεις δεν κάνουν καμιά απολύτως διάκριση, πλήττουν όλες ανεξαιρέτως τις γυναίκες απ’ όπου κι αν προέρχονται. Γυναίκες που διένυσαν διαφορετικές διαδρομές, επιβίωσαν από την κακοποίηση και έφτασαν στον ξενώνα, με λιγοστές ή καθόλου αποσκευές, άλλες κατόπιν οργανωμένου πλάνου φυγής κι άλλες φεύγοντας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, γλιτώνοντας τελευταία στιγμή από το χειρότερο.
Η κάθε μια από τις γυναίκες αυτές που φτάνει στον ξενώνα κουβαλάει τη δική της προσωπική, μοναδική ιστορία.
Στις ιστορίες αυτές διαφαίνονται οι πολλαπλές μορφές της βίας, σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, οικονομική εκμετάλλευση ή αποστέρηση, κοινωνικός αποκλεισμός, απειλές, εκφοβισμός, υποτίμηση … Θυμάμαι χαρακτηριστικά τα λόγια της κας Βασιλικής “Δεν με πείραζε τόσο ούτε το ξύλο, ούτε οι βρισιές αλλά όταν καθόταν στο τραπέζι να φάει και μου πετούσε το ψωμί στα μούτρα , αυτό ήταν το κάτι άλλο, αυτό δεν το άντεχα”. Η κακοποίηση στην οικογενειακή εστία διαταράσσει σημαντικά το βασικό αίσθημα ασφάλειας, εμπιστοσύνης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τα θύματα διακατέχονται από έντονο στρες στην προσπάθεια τους να ελέγξουν μια ανεξέλεγκτη κατάσταση “Δεν ήξερα από που θα μου ‘ρθει”, αναφέρουν και όλη αυτή η κατάσταση που βιώνουν έχει φυσικά επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική τους υγεία.
Στη διερεύνηση των αφηγήσεων αναδύονται συναισθήματα ντροπής και ενοχής “Έξω δεν έδειχνα τίποτα. Φορούσα το χαμόγελο και ήμουν πολύ κοινωνική. Στο σύλλογο ήμουν δραστήρια. Όταν γύριζα στο σπίτι και έβγαζα τα παπούτσια, ήταν άλλο. Σαν τη σταχτοπούτα.” “Κανείς δεν ήξερε. Ποιος να πιστέψει .Του είχα φτιάξει την εικόνα στο χωριό. Όλοι έλεγαν τα καλύτερα”. Κι όταν κάποια γυναίκα έβρισκε το θάρρος να μιλήσει σε κάποιον ή να δηλώσει ότι θα φύγει μπορεί να άκουγε “Που θα πας, γυναίκα πράμα με 2 παιδιά”. “Αυτός σου ‘λαχε, αυτή είναι η μοίρα σου. Κοίτα μη μας ντροπιάσεις”. “Έ άντρας είναι!” “Μήπως τον προκαλείς;” “Μη χαλάς την οικογένεια” “Κανείς δε θα σε πιστέψει, θα σε βγάλω τρελή” “Τίποτα δεν θα καταφέρεις χωρίς εμένα, στους δρόμους θα γυρνάς” “Θα σου ράψω το στόμα με βελόνι!”. Πρόκειται για φράσεις που τρομοκρατούν, αποθαρρύνουν και ενοχοποιούν το θύμα εκ νέου.
Η απόφαση λοιπόν να φύγει μια γυναίκα από την εστία βίας δεν είναι πάντα εύκολη, ούτε είναι οι συνθήκες ευνοϊκές. “Εδώ που είμαστε δεν έχουμε κάνει ένα μικρό βήμα … έχουμε κάνει ένα άλμα κι έχουμε βρεθεί εδώ”, αναφέρει χαρακτηριστικά μια άλλη φιλοξενούμενη για τον ξενώνα. Στον ξενώνα παρέχεται πρωταρχικά η ασφάλεια και η φυσική απόσταση από το βίαιο περιβάλλον, ως βασικό έδαφος για να αρχίσει μια γυναίκα να στέκεται στα πόδια της και να οργανώσει το πλάνο ζωής της.
Μέσα από όλες τις αφηγήσεις και πίσω από τις ιστορίες ζωής αποκαλύπτεται ένα βασικό μοτίβο, μια στοιχειώδης ιστορία όπου συναντιόμαστε όλοι : “Από την κοιλιά της μάνας μας μας καθορίζει το φύλο. Από τη γέννησή μας και σε όλη μας τη διαδρομή, από όποιο σταθμό κι αν περάσουμε (οικογένεια, σχολείο, εργασία, κοινότητα, κοινωνία) καλούμαστε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες για τους ρόλους των 2 φύλων. Τα έμφυλα στερεότυπα όχι μόνο υποδεικνύουν και καθορίζουν τη συμπεριφορά μας σε κάθε πλαίσιο αλλά ταυτόχρονα προωθούν την υπεροχή του αρσενικού σε κάθε επίπεδο. Η αρρενωπότητα συνδέεται με τη δύναμη, την εξουσία, την κυριαρχία ενώ η θηλυκότητα συνδέεται με την αδυναμία, την υποταγή, τη φροντίδα. Εγκαθιδρύεται έτσι ένα άνισο, εξουσιαστικό μοντέλο σχέσης ανάμεσα στα δυο φύλα, μετατρέποντας σε φυσιολογική την επιβολή του θεωρητικά “ανώτερου”. Γιαυτό χρησιμοποιούμε τους όρους έμφυλες διακρίσεις, έμφυλη ανισότητα, έμφυλη βία. Κι αν οι όροι μας ξενίζουν ή μας βαραίνουν ας πιάσουμε το νήμα απ’ το οικείο και ανάλαφρο “Η Θανάσαινα έχει 1 παιδί και 2 κορίτσια”. Δε θυμάμαι γυναίκα που να μην αναφέρει με παράπονο για την πατρική της οικογένεια την άνιση μεταχείριση υπέρ του αδερφού της. “Εμένα δε με βοήθησαν να σπουδάσω που ήθελα τόσο πολύ, παρόλο που τους βοηθούσα από μικρό κορίτσι και έβγαζα τόση παραγωγή στα χωράφια. Με πάντρεψαν με προξενιό στα 18 και ξεμπέρδεψαν μαζί μου. Ενώ στον αδερφό μου, του τα δωσαν όλα”. ..
Η σωστή ανάγνωση ενός προβλήματος εμπεριέχει αυτομάτως και τους τρόπους επίλυσής του.
Ως σύμβουλοι ψυχοκοινωνικής στήριξης και προκειμένου να επιτευχθεί η ενδυνάμωση έχουμε στα χέρια μας 2 βασικά εργαλεία. Το ένα εργαλείο είναι η οπτική του φύλου και το άλλο η ισότιμη συμβουλευτική σχέση.
Η οπτική του φύλου καταδεικνύεται ζωτικής σημασίας. Είναι ζωτικής σημασίας να κάνει η γυναίκα τις συνδέσεις και να δει το προσωπικό της βίωμα με μια ευρύτερη οπτική, προσδίδοντας στο “προσωπικό” την κοινωνική και πολιτική διάσταση που του αναλογεί. Αυτό συμβάλλει στην απενοχοποίηση της ίδιας, καθώς συνειδητοποιεί ότι πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει δεν είναι απόρροια προσωπικών παραγόντων αλλά κοινωνικών. Συνοδεύουμε τη γυναίκα να διερωτηθεί και να διερευνήσει από μόνη της “τι ρόλο έχουν παίξει τα έμφυλα στερεότυπα μέχρι τώρα στη ζωή μου ; ποια από αυτά έχω εσωτερικεύσει και πώς τα αναπαράγω; πώς έχουν καθορίσει τις επιλογές μου, τις αποφάσεις μου, τον τρόπο που σκέφτομαι, τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την αξία μου;”. Η συνειδητοποίηση που προκύπτει απελευθερώνει τον απαραίτητο χώρο για να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της, τις αξίες, τις ανάγκες και τους στόχους της, πετώντας από πάνω της ό,τι ξένο ρούχο της έχει φορεθεί και δεν της ταιριάζει πια. Μπορεί να μην ευθύνομαι για την κακοποίηση που βίωσα , ευθύνομαι όμως στο “εδώ και τώρα” , για το πώς θα επιλέξω να ζήσω τη ζωή μου.
Αναφορικά με την ισότιμη σχέση , είναι αυτή που εγκαθιδρύουμε με την κάθε συμβουλευόμενη. Είναι πολύ σημαντικό, όλοι οι άνθρωποι, να έχουμε μια τέτοια σχέση ως σημείο αναφοράς επειδή άνισες και εξουσιαστικές σχέσεις δεν είναι μόνο οι βίαιες. Είναι και αυτές οι σχέσεις στις οποίες ακούς “ εγώ ξέρω τι είναι καλό για σένα... έχω τις λύσεις για σένα… έχω τις απαντήσεις στα ερωτήματά σου... μπορώ να φροντίσω τις ανάγκες σου…”. Αν αυτό σας ακούγεται φροντιστικό, ακούστε λίγο πιο προσεκτικά > “Δεν είσαι ικανή να φροντίσεις τις ανάγκες σου, με χρειάζεσαι”. Εύστοχα και με γενναιότητα το συνειδητοποιεί η κα Ζωή στη σχέση με τα ενήλικα πια παιδιά της “Έμπαινα πάντα μπροστά για να τα υπερασπιστώ, να τα προστατέψω, να φροντίσω για όλα. Τελικά αυτό που έκανα ήταν να μην τους αφήσω χώρο να ανασάνουν”.
Ναι, υποστηρίζουμε τη γυναίκα αλλά δεν την εμποδίζουμε να μεγαλώσει, να ενηλικιωθεί, να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού της στο “εδώ και τώρα”. Δε γνωρίζουμε τι είναι καλύτερο για εκείνη αλλά γνωρίζουμε τη διαδικασία μέσα από την οποία μπορεί να το βρει και γινόμαστε συνοδοιπόροι της.
Η Άννα είχε περιγράψει τη διαδικασία της ενδυνάμωσης στον ξενώνα ως εξής “ Εδώ, είναι σαν να δουλεύουμε με τη γη, προετοιμάζουμε το έδαφος, το καθαρίζουμε, το μαλακώνουμε για να φυτέψουμε τον σπόρο απ’ όπου θα ανθίσει το δέντρο της Ζωής”.
Άλλωστε το να έχεις επιβιώσει από την κακοποίηση σημαίνει ήδη ότι έχεις επιδείξει μεγάλη ανθεκτικότητα.
Η ανθεκτικότητα αυτή περικλείει μια εξαιρετική δυναμική που χρειάζεται απλά ανακατεύθυνση.
Σταματώ να καταναλώνω τις δυνάμεις μου για να αναχαιτίζω τη βία. Επενδύω τις δυνάμεις μου σε πεδία δημιουργικά.
Οι ιστορίες ανθεκτικότητας μετατρέπονται σε Ιστορίες Δύναμης.
Ενδυνάμωση σημαίνει ότι από απλή αφηγήτρια ιστοριών γίνομαι η συγγραφέας της ιστορίας που επιθυμώ.
Σημαίνει αναλαμβάνω τα ηνία της ζωής μου και την ευθύνη του εαυτού μου.
Σημαίνει λύνω τα προβλήματά μου σε χρόνο ενεστώτα, όχι “Θα κάνω” , “Κάνω”!
Παύω να μένω αόρατη και βγαίνω στο φως.
Στέκω στη γης και διεκδικώ το χώρο που μου αναλογεί.
Η ενδυνάμωση είναι μεταμόρφωση. Είναι διαδικασία που προσομοιάζει με την αναγέννηση του περήφανου αετού.
Ο μύθος λέει : Ο Αετός ζει πολλά χρόνια, μέχρι και 70. Αλλά για να φθάσει σε αυτή την ηλικία, πρέπει στα 40 να πάρει μια δύσκολη απόφαση. Τα μακριά και ευέλικτα νύχια του δεν μπορούν πλέον να αρπάξουν τη λεία του για να τραφεί. Το μακρύ και κοφτερό ράμφος του γίνεται πολύ κυρτό. Τα υπερήλικα και βαριά φτερά του, που οφείλονται στα πυκνά πούπουλα, κολλάνε στο στήθος του και τον δυσκολεύουν στο πέταγμα. Του μένουν λοιπόν δύο επιλογές: να πεθάνει ή να περάσει μια επώδυνη διαδικασία αλλαγής που διαρκεί 150 μέρες.
Η διαδικασία απαιτεί να πετάξει στην κορυφή ενός βουνού και να παραμείνει στη φωλιά του. Εκεί ο Αετός χτυπάει το ράμφος του σε ένα βράχο μέχρι να το αποκόψει. Αφού το αποκόψει, θα περιμένει να φυτρώσει καινούργιο και με αυτό θα αποκόψει έπειτα τα νύχια του. Αφού φυτρώσουν τα καινούργια του νύχια, αρχίζει να μαδάει τα γερασμένα του φτερά. Μετά από πέντε μήνες,ο Αετός με καινούριο ράμφος, νύχια και φτερά πραγματοποιεί τη διάσημη πτήση της Αναγέννησης του και ζει ακόμη 30 χρόνια!
Αλήθεια, “Θέλει Αρετή και Τόλμη η Ελευθερία…”
Ευχαριστώ”
Η ψυχολόγος του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών του Δήμου Λαρισαίων
Ματζίρη Γεωργία
